rond Lake Michigan

Zonder twijfel is deze architectuurreis er eentje om jullie bucket-list op zak te houden en gaandeweg projecten af te vinken. Niet alleen de binnenstad van Chicago prijkt op het programma, maar uiteraard ook de omliggende wijken zoals Oak Park en River Forest en de campussen van de University of Chicago en het Illinois Institute of Technology. Vervolgens reist planopli via Racine en Milwaukee naar Taliesin East. Om ons avontuur ten westen van het Michiganmeer hoogstaand af te sluiten, zakken we af naar Plano.
Na alle monumentaliteit van Chicago zoeken we puurheid op in en rond Detroit. Fijne, eerlijke en kleinschalige initiatieven van jonge architectuurbureaus helpen om de in 2013 failliet verklaarde autostad als een feniks opnieuw uit zijn as te laten verrijzen.

Het zou zinloos zijn om te proberen een bepaalde tijd, plaats of persoonlijkheid aan te wijzen als het exacte startpunt van ‘moderne’ architectuur. Maar het is opvallend dat de eerste grote verspreiding van de wolkenkrabber plaatsvond in het Chicago van de jaren 1880 en 1890. Voor de grote spoorweguitbreiding naar het Westen was Chicago het belangrijkste depot, zenuwcentrum en doorgangshuis. De stad was het diagram van het kapitalisme in zijn ruwe vorm. Na de brand van 1871 bood het vlakke terrein aan het Michiganmeer een tabula rasa voor een explosie aan snelle bouwwerken dankzij de uitvinding van de staaldraad en de Otis-lift.

Hoewel hij de rol van hoge gebouwen in zijn ideale schema toegaf, had Frank Lloyd Wright een beruchte afkeer van de moderne stad. Was voor Sullivan het ideaalbeeld van een toren een verticaal benadrukte vorm, voor Wright was het een samenspel van in elkaar grijpende horizontale niveaus. Wright begreep de volledige betekenis van moderniteit en slaagde erin de woning in de voorsteden opnieuw uit te denken en er een mythologie omheen te weven.

Wrights Taliesin in Wisconsin was als een levend laboratorium waarin hij architectonische en landschappelijke ideeën kon uitproberen. Zijn school, kantoren, woonhuis, stallen, windmolen,… omhelzen het heuvelachtige terrein. De zich uitstrekkende horizontalen weerspiegelden de rotslagen en het geheel kreeg het karakter van een Japans complex. Vanuit deze afgelegen oase overzag Wright de wereld met een visie die veelomvattender en minder lokaal was dan zijn gedachtengoed tijdens de relatief stabiele gezinsjaren in Chicago’s voorsteden Oak Park en Riverside.

Af en toe duikt er één ontwerper op die de basisveronderstellingen van een periode zo grondig herschikt dat hij het verdient om afzonderlijk te worden beschouwd. Of ze het nu willen of niet, architecten met zo’n charisma worden de grondleggers van nieuwe tradities. In de vorming van de moderne architectuur vallen twee figuren van dit vindingrijke en intellectuele kaliber op: Frank Lloyd Wright en Ludwig Mies Van der Rohe.

De bijdragen van Mies van der Rohe aan de kunst en het ambacht van hoogbouw worden soms besproken alsof hij erin is geslaagd de wolkenkrabber met stalen frame in zijn eentje uit te vinden. Hij werkte echter met een Amerikaanse bouwtaal, waaruit hij een poëtisch statement wist te halen. Zijn beeldtaal riep efficiëntie, netheid, organisatie en standaardisatie op en paste zo bij het Amerikaanse grote bedrijfsleven. Maar de prototypes van Mies werden ook ouders van een wereldwijd nageslacht. De grof behandelde imitaties waren echter in de meerderheid, en deze reproduceerden veel van de beperkingen en weinig van de kwaliteiten van de originelen. Mies nam symmetrie, frontaliteit en axialiteit over voor openbare gebouwen en monumenten; en asymmetrie, vloeibaarheid en in elkaar grijpende volumes voor woningen.

De carrière van de in Finland geboren Eliel Saarinen en zijn zoon Eero ontsprong aan de Cranbrook School in Bloomfield Hills, vlakbij Detroit. Saarinen senior combineerde een aanhoudend Scandinavisch gevoel voor baksteenvakmanschap met een koele rationaliteit.

De jaren ’50 in de Verenigde Staten waren een periode van ongeëvenaarde welvaart en relatief optimisme, waarin wetenschappelijke en technologische vindingrijkheid het mogelijk maakte steeds geavanceerder te worden in de constructie, het onderhoud en de detaillering van gebouwen. Tot de baanbrekende werken in dit opzicht behoren de projecten in de auto-industrie. Detroit was met 1,8 miljoen inwoners na de Tweede Wereldoorlog de vierde grootste stad van de VS. De Motor City was het onbetwiste centrum van de Amerikaanse auto-industrie en Motown Records. Met zijn statige gebouwen stond het bekend als het Parijs van Amerika. Begin jaren 70 kwam er een einde aan de voorspoed. De Amerikaanse economie werd zwaar getroffen door de oliecrisis. De generatie die volgde, zag banen verdwijnen uit de autofabrieken, het aantal inwoners razendsnel afnemen en de inkomsten uit gemeentebelastingen verdampen. Detroit kwam symbool te staan voor stedelijk verval. In 2011 leefde meer dan een derde van de inwoners onder de armoedegrens, deed 40% van de straatlantaarns het niet en waren 210 van de 317 stadsparken gesloten. Mensen ontvluchtten de stad en lieten zo’n 80.000 huizen en andere gebouwen leeg achter. Op 18 juli 2013 werd Detroit de grootste stad ooit in de Amerikaanse geschiedenis die faillissement aanvroeg.
Na jaren van recessie krabbelt de stad langzaam weer op. Burgemeester Mike Duggan zette in op het herstel van parken. Het groene karakter van Detroit trekt mensen aan om voor een prikje een van de leegstaande panden te kopen en deze op te knappen of om kleine initiatieven neer te planten tussen de –omwille van het opstrijken van verzekeringspremies– opzettelijk afgebrande woningen. Op die manier stroomt de stad weer een beetje vol met creatievelingen en hoogopgeleide mensen met creatieve ideeën. Amerika’s grootste en meest ambitieuze renovatieproject blaast nieuw leven in de verlaten panden van de binnenstad.

Heel oprechte dank aan Wim Supply om te vergezellen tijdens de prospectiereis (juli 2022) en om deze voor te bereiden!